Ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη : Γιατί μας αφορά όλους

Ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη: 5 κρίσιμες αρχές για έναν δίκαιο ψηφιακό κόσμο

Η ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι πια ένα φιλοσοφικό ερώτημα για μελλοντολόγους. Είναι ένα απολύτως πρακτικό θέμα, που μας αγγίζει καθημερινά – από το κινητό τηλέφωνο και τις τραπεζικές συναλλαγές, μέχρι την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, ή τις προσλήψεις εργασίας.

Όταν ένα αυτόνομο σύστημα παίρνει αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή μας, πρέπει να λειτουργεί με τρόπο δίκαιο, υπεύθυνο και με σεβασμό στους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, πρέπει να είναι ηθικό.

Τι εννοούμε όταν λέμε «ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη»;

Οι ειδικοί κάνουν έναν χρήσιμο διαχωρισμό: μιλούν για ηθική της AI και για ηθική AI.

Η πρώτη αφορά τον αντίκτυπο που έχει η AI στην κοινωνία: δηλαδή, επηρεάζει θετικά τη ζωή μας ή δημιουργεί ανισότητες και κινδύνους;

Η δεύτερη ασχολείται με το πώς προγραμματίζουμε την AI να παίρνει αποφάσεις με ηθικό τρόπο: δηλαδή, μπορεί να ενσωματώνει αξίες όπως ο σεβασμός, η ζωή, η ελευθερία;

Αυτός ο «διπλός φακός», όπως τον περιγράφουν οι ερευνητές Siau και Wang (2020), είναι κρίσιμος για να κατανοήσουμε τι σημαίνει υπεύθυνη AI.

Ηθική της AI: Όταν η τεχνολογία αγγίζει την κοινωνία

Πόσο δίκαιες είναι οι αποφάσεις ενός αλγορίθμου; Μπορεί να προκαλέσει βλάβη χωρίς να το καταλαβαίνει κανείς; Και τελικά, ποιος ελέγχει την τεχνολογία όταν γίνεται μέρος της καθημερινότητας;

Ας πάρουμε μερικά παραδείγματα:

• Μια AI που αξιολογεί βιογραφικά μπορεί να έχει εκπαιδευτεί με δεδομένα που ενισχύουν τις διακρίσεις, αποκλείοντας γυναίκες ή μειονότητες.

• Μια AI στον χώρο υγείας μπορεί να προτείνει θεραπείες που βασίζονται σε ανεπαρκή ή μεροληπτικά δεδομένα.

• Μια AI που ελέγχει δάνεια μπορεί να αποκλείσει πελάτες με βάση στατιστικά που δεν εξηγούνται.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η ηθική διάσταση δεν είναι αφηρημένη. Είναι το αν ο πολίτης προστατεύεται από αδικίες, και αν έχει λόγο σε ό,τι τον αφορά.

Ηθική AI: Μπορούμε να «διδάξουμε» την τεχνολογία να σκέφτεται ηθικά;

Η πρόκληση είναι τεράστια. Πώς διδάσκουμε σε ένα σύστημα που δεν έχει συναισθήματα ή συνείδηση να «συμπεριφέρεται σωστά»;

Οι ερευνητές εργάζονται για να ενσωματώσουν κανόνες ηθικής λήψης αποφάσεων μέσα στον ίδιο τον αλγόριθμο. Όμως, αυτό προϋποθέτει:

• σαφή ορισμό του τι σημαίνει «καλό» ή «κακό» σε κάθε πλαίσιο

• επιλογή αξιών (π.χ. ασφάλεια έναντι ιδιωτικότητας)

• πολιτική και κοινωνική συναίνεση για τις αποφάσεις που ενσωματώνονται σε μηχανές

Σύμφωνα με το Nature Machine Intelligence, ακόμα κι όταν η τεχνολογία μπορεί να μιμηθεί την ανθρώπινη ηθική, χρειάζεται ανθρώπινη επίβλεψη.

Οι 5 πιο σημαντικές αρχές για υπεύθυνη AI

Όπως διαπίστωσαν οι Corrêa et al. (2023), παρότι οι οργανισμοί διεθνώς συμφωνούν στις βασικές αξίες, ελάχιστοι εξηγούν πώς εφαρμόζονται στην πράξη. Ας τις δούμε:

1. Διαφάνεια

Η AI δεν πρέπει να λειτουργεί σαν μαύρο κουτί. Όταν ένας αλγόριθμος παίρνει μια απόφαση – ειδικά αν επηρεάζει τη ζωή κάποιου – πρέπει να εξηγεί γιατί το έκανε.

Αν ένας υποψήφιος απορρίπτεται από ένα αυτόματο σύστημα προσλήψεων, έχει δικαίωμα να ξέρει το σκεπτικό. Όχι μόνο γιατί το λέει ο νόμος, αλλά γιατί η δημοκρατία απαιτεί λογοδοσία.

2. Μη πρόκληση βλάβης

Η αρχή «να μην κάνεις κακό» ισχύει και στην τεχνολογία. Η AI πρέπει να αποφεύγει:

• σωματική βλάβη (π.χ. ατύχημα με αυτόνομο όχημα)

• οικονομική ζημία (π.χ. αποκλεισμός από παροχές)

• ψυχολογική βλάβη (π.χ. στιγματισμός μέσω profiling)

Αυτό προϋποθέτει δοκιμές ασφαλείας, αλλά και ηθική επίγνωση στο σχεδιασμό.

3. Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα

Η προστασία της ιδιωτικότητας, της αξιοπρέπειας και της αυτονομίας είναι θεμέλια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η AI δεν πρέπει να συλλέγει ή να επεξεργάζεται προσωπικά δεδομένα χωρίς συναίνεση, σαφή σκοπό και ασφαλή φύλαξη.

Η UNESCO έχει εκδώσει αναλυτικές συστάσεις για τη συμμόρφωση της AI με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

4. Δικαιοσύνη και χωρίς διακρίσεις

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της AI είναι ότι αναπαράγει τις ανισότητες που υπάρχουν στα δεδομένα.

Αν η AI εκπαιδευτεί σε προκατειλημμένα δεδομένα, τότε θα παράγει άδικες αποφάσεις. Για να αντιμετωπιστεί αυτό, χρειάζονται:

• έλεγχοι bias στα datasets

• ποικιλία στην ομάδα ανάπτυξης

• δυνατότητα διόρθωσης και ανατροφοδότησης

5. Ανθρώπινος έλεγχος

Η τεχνολογία δεν είναι αυτόνομη από την κοινωνία. Η τελική ευθύνη πρέπει πάντα να ανήκει στον άνθρωπο.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διατηρούμε το δικαίωμα να ελέγχουμε, να παρεμβαίνουμε ή να ακυρώνουμε την απόφαση ενός συστήματος AI. Όχι από τεχνοφοβία, αλλά από δημοκρατική συνείδηση.

Πρακτικές εφαρμογές και παραδείγματα

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θέσει το AI Act, μια νομική πρόταση που κατηγοριοποιεί τα συστήματα ανάλογα με το ρίσκο τους (π.χ. υψηλού κινδύνου, περιορισμένου κινδύνου).

• Η Google έχει δημιουργήσει το AI Principles, ένα πλαίσιο για ηθική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.

• Οργανισμοί όπως το Partnership on AI και το Future of Life Institute εργάζονται για διεθνή στάνταρ.

Η ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι υπόθεση μόνο των προγραμματιστών ή των νομικών. Είναι υπόθεση όλων μας.

Όσο πιο πολύ κατανοούμε τις αρχές και τις προκλήσεις, τόσο καλύτερα μπορούμε να απαιτούμε τεχνολογίες που σέβονται και προστατεύουν τον άνθρωπο. Γιατί η τεχνολογία, στο τέλος, δεν είναι ουδέτερη – φέρει τις αξίες εκείνων που τη σχεδιάζουν.

Το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν θα κριθεί μόνο από την καινοτομία, αλλά από την εμπιστοσύνη. Και η εμπιστοσύνη χτίζεται μέσα από διαφάνεια, λογοδοσία και ηθική πράξη.

Αν θέλουμε μια AI που να λειτουργεί πραγματικά προς όφελος όλων, πρέπει να είμαστε ενεργοί πολίτες, όχι παθητικοί χρήστες. Να διεκδικούμε, να μαθαίνουμε και να συμμετέχουμε στον σχεδιασμό του ψηφιακού μας μέλλοντος.